ĐÌNH XƯƠNG HUÂN

Về niên đại, căn cứ vào sắc phong sớm nhất vào năm Minh Mạng thứ 3 (1822) còn lưu giữ tại đình, có thể khẳng định: Đình được xây dựng muộn nhất cũng vào thời vua Gia Long (1802-1819). Người có công lớn trong việc tạo lập đình làng là cụ Nguyễn Phương Nam, cùng với sự hiến đất là công sức và tiền của mà cụ đóng góp để ngôi đình Xương Huân được ra đời nên dân làng suy tôn cụ là bậc Hậu hiền và được liệt thờ tại chính điện sau khi cụ qua đời.

Hiện nay, đình Xương Huân còn lưu giữ được 12 đạo sắc phong của các vua triều Nguyễn ban tặng:
- Triều vua Minh Mạng thứ ba (1822) phong cho Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân chi thần.
- Triều vua Thiệu Trị thứ 3 (1843) phong cho Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân chi thần.
- Triều vua Thiệu Trị thứ 3 (1843) phong cho Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân chi thần.
- Triều vua Tự Đức thứ 3 (1850) phong cho Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân chi thần.
- Triều vua Tự Đức thứ 33 (1880) phong cho Nam hải Cự Tộc Ngọc Lân chi thần.
- Triều vua Đồng Khánh thứ 2 (1887) phong cho Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân chi thần.
- Triều vua Thành Thái thứ 2 (1890) phong cho Cao Các tôn thần.
- Triều vua Thành Thái thứ 2 (1890) phong cho Thành Hoàng chi thần.
- Triều vua Duy Tân thứ 3 (1909) phong cho Cao Các Thượng đẳng thần, Thành Hoàng chi thần, Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân chi thần.
- Triều vua Khải Định thứ 9 (1924) phong cho Cao Các tôn thần.
- Triều vua Khải Định thứ 9 (1924) phong cho Nam Hải Ngọc Lân tôn thần.
- Triều vua Khải Định thứ 9 (1924) phong cho Bản Cảnh Thành Hoàng tôn thần.

Đình Xương Huân thờ Thành Hoàng làng, Tiền hiền - Hậu hiền, Thiên Y A Na, Anh hùng Liệt sỹ, thần Nam Hải (Lăng Nam Hải[2] hiện nay tọa lạc tại số 6 Lê Lợi, Nha Trang).

Đình Xương Huân đã trải qua những lần trùng tu, sữa chữa cụ thể như sau: đầu thế kỷ XIX, 1934, 1961, 2016.

* Kiến trúc đình Xương Huân
Đình Xương Huân được xây dựng trong khuôn viên khép kín, có tổng diện tích là 16.749 m2, mặt tiền quay về hướng Tây Nam. Đình gồm các hạng mục công trình như sau: Nghi môn, võ ca, tiền tế, chính điện, miếu Thiên Y A Na, hội trường, nhà bia Liệt sỹ của phường.

Giống như đa số các đình làng trong toàn tỉnh Khánh Hòa, nét kiến trúc tiêu biểu nhất của di tích đình Xương Huân nằm ở gian Tiền tế - Chính điện. Điều đó được thể hiện qua kết cấu bộ khung gỗ cổ truyền, từ các cột gỗ đến các cấu kiện như kèo, đầu dư, thanh xuyên...được bào nhẵn bóng và chạm trổ tinh xảo hình đầu rồng (thanh xuyên hạ, kèo phụ, đấm phụ, khuyết phụ), đầu cá lý ngư (các thanh trính)...rồi đến trang trí các điển tích lấy chủ đề là các linh vật (rồng, cá lý ngư, lân, quy, phụng), Bát Tiên với các đề tài như “Bát Tiên ngồi đánh cờ” và phong cảnh, trận mạc...

Hàng năm, dân làng Xương Huân tổ chức lễ hội đình Xương Huân vào dịp “Xuân kỳ Thu tế”. Mùa Xuân cúng cầu an vào ngày 19/03 âm lịch; mùa Thu cúng giỗ các bậc Tiền hiền - Hậu hiền vào ngày 16/8 âm lịch. Theo định kỳ, cứ “Tam niên đáo lệ” đình làng tổ chức đại lễ (có hát bội).